ENT Medical - Burun bo‘shlig‘ining qon bilan ta'minlanishi, limfa oqimi va innervatsiyasi

Burun bo‘shlig‘ining qon bilan ta'minlanishi, limfa oqimi va innervatsiyasi

Burun boʻshligʻining shilliq pardasi tashqi uyqu arteriyasidan tarqalgan qon tomirlarga juda boy. Burun boʻshligʻining aksariyat qismini a.sphenopalatina (a.maxillaris ning oxirgi shoxchasi), old-yuqori qismini esa ichki uyqu arteriya shoxchalari -aa. ethmoidales anterior et posterior qon bilan taʼminlaydi. A.sphenopalatina kanal orqali burun ichiga orqa tomondan kirib, burun toʻsigʻi va burun tomidagi hid bilish tirqishini qon bilan taʼminlovchi ramus nasopalatinus va burunning tashqi devorini qon bilan taʼminlovchi ramus nasalisposterior ga boʻlinadi.

Ramus nasopalatinus oʻz navbatida yana 2 shoxchaga boʻlinadi:

1) yuqori shoxchasi old tomonda a.ethmoidalis bilan, pastda oʻzining pastki shoxchasi va a.septum mobile bilan anastamoz hosil qiladi;

2) pastki shoxchasi dimogʻ suyagi old tomonining ostidan oʻtib yuqori shoxchasi va canalis incisivus da a.palatina major bilan anastamoz hosil qiladi.

Burun toʻsigʻining old-pastki burchagi sohasida qon tomirlar shoxchalarining anastomozlari tufayli kichik arteriyalar chigali hosil boʻladi. Tez-tez qonab turuvchi bu joy Kiselbax maydoni (locus Kisselbachii) deb ataladi. Burun boʻshligʻini bu darajada koʻp qon bilan taʼminlanishi burun jarohatlarini qisqa vaqt ichida bitishiga yordam beradi va bir vaqtning oʻzida ayrim umumiy va burun boʻshligʻi kasalliklarida burundan tez-tez qon oqishiga ham sabab boʻladi.

Burun va ayniqsa burun toʻsigʻining qon tomirlari shilliq pardaning chuqur qatlamlarida joylashgan. Ramus nasalis posterior (a.sphenopalatina ning ikkinchi shoxchasi) burun chigʻanoqlarini qon bilan taʼminlash uchun 2-3 ta shoxchalarga boʻlinadi.

Bu shoxchalar quyidagi arteriyalar bilan bogʻlanish hosil qiladi:

1) old va orqa gʻalvirsimon arteriyalar bilan (a.ethmoidalis anterior etposterior – a.carotis internae dan tarqalgan a.ofhthalmicae ning shoxchasi);

2) a.palatinae descendens bilan;

3) koʻz (a. ofhthalmicae ) va halqum (a.pharyngea) arteriyalari bilan.

Burun chigʻanoqlarining orqa qismlarida qon tomirlar koʻproq joylashgan.

Burun boʻshligʻi venalari qanotsimon vena toʻri (plexus pterygoideus), keyin gʻovaksimon sinus (sinus cavernosus), bosh miyaning oʻrta venasi (v.meningea media) va nihoyat ichki boʻyinturuq vena bilan bogʻlanish hosil qiladilar.

Burundan vena qoni ichki boʻyinturuq venaga (vjugularis interna) qoʻyiladigan old yuz venasiga (v. facialis anterior) va sinus cavernosus ga qoʻshiladigan v.oftalmica ga quyiladi. Burunning orqa boʻlimlaridan qon qanottanglay (ganglion sphenopalatinum) va burunhalqum (ganglion nasopharingeus) chigallariga quyiladi. Burun va burun yondosh boʻshliqlari kichik venalarining qoni sinus longitudinalis ga quyiladi. Shu sababdan oʻtkir yoki surunkali sinusit xuruji kuzatilgan bemorda rinogen koʻz kosasi, kalla ichi va rinogen sepsis asoratlari rivojlanish xavfi tugʻiladi.

Burunning limfa yoʻllari subdural va subaraxnoidal boʻshliqlar bilan bogʻlanish hosil qiladi. Burun boʻshligʻining old boʻlimlari, tashqi burun va ogʻiz boʻshligʻining old boʻlimlaridan limfa jagʻ osti va iyak osti limfa tugunlariga, burunning ichki va orqa boʻlimlari, eshituv nayi va burunhalqum sohasidan – boʻyinturuq venaning yonida joylashgan chuqur boʻyin limfa tugunlariga qoʻyiladi

Burun boʻshligʻining asab tolalari uning quyidagi innervasiyalarini taʼminlaydi:

- hid bilish;

- sezuvchanlik;

- vegetativ.

Burun boʻshligʻining hid bilish innervatsiyasini hid bilish asab tolasi (n.olfactorius) taʼminlaydi. Hid bilish maydonining sezuvchan hujayralaridan (I neyron) tarqalgan hid bilish iplari (fila olfactoria) elaksimon plastinka orqali kalla boʻshligʻiga kirib, u yerda hid bilish piyozchasini (bulbus olfactoria) hosil qiladilar. II neyron aksonlari hid bilish yoʻli (tractus olfactoria) tarkibida trigonum olfactorium, subtansia perforata, septum pellucidum sohasiga yetib boradi va o'sha joyda tugaydi. Bu yerdan boshlangan III – neyron paragippokampal egatdan (gyrus parahippocampalis) oʻtib, hid bilish markazi boʻlgan gippokampa (hippocampus) poʻstlogʻida tugaydi.

Burun boʻshligʻining sezuvchanlik innervasiyasini uch shoxli asab tolasining (n.trigeminus) birinchi (koʻz asab tolasi – n.ofhthalmicae) va ikkinchi (yuqori jagʻ asab tolasi – n.maxillaris) shoxchalari taʼminlaydi.Birinchi shoxchasidan tarqalgan n.ethmoidalis superior et posterior shu nomli arteriya va venalar bilan birga burun boʻshligʻiga kirib, uning tomi, yon devorlari va burun dahlizini innervatsiya qiladi. Ikkinchi shoxchasi burun innervasiyasida toʻgʻridan – toʻgʻri yoki qanottanglay tuguni (ganglion sphenopalatinum) bilan hosil qilgan anastomoz orqali ishtirok etadi. Qanottanglay tugunidan burunning tashqi devori va asosan toʻsigʻiga nn.nasalis posteriors shoxchalari tarqaladi; burun toʻsigʻi boʻylab tarqalgan shoxchasi n.nasopalatinus deb ataladi. U canalis incisivusdan oʻtib, qattiq tanglay shilliq pardasining old qismiga tarqaladi. Uch shoxli asab tolasining ikkinchi shoxchasidan tarqalgan koʻz kosasi osti asab tolasi (n.infraorbitalis) burun boʻshligʻining tubi va yuqori jagʻ boʻshligʻining innervatsiyasini taʼminlaydi. Uch shoxli asab tolasining shoxchalari oʻzaro anastomoz hosil qiladi, shuning uchun burun va burun yondosh boʻshliqlari sohasi ogʻriganda ogʻriq tishlar, koʻz, peshona va ensa sohasiga tarqaladi.

Burun va burun yondosh boʻshliqlarining simpatik va parasimpatik (vegetativ) innervatsiyasini ichki uyqu chigalidan (yuqori boʻyin simpatik tuguni) boshlangan qanotsimon kanal asab tolasi (vidiyev asab tolasi – n.vidianus) taʼminlaydi. Burun boʻshligʻining shilliq pardasi burun toʻsigʻining orqa qismida juda sezgir boʻlib, qitiqlanganda yoʻtal va aksirish harakatlari paydo boʻladi.

Burun mushaklarining harakat innervatsiyasini yuz asab tolasi (n.facialis) amalga oshiradi